به گزارش قوچان خبر؛ این شهر در گذشته نهچندان دور بهعنوان یکی از مهمترین دروازههای ورودی آسیای میانه محسوب میشد و سابقه زیادی در تبادل کالا داشت بهگونهای که شغل بیشتر ساکنان این منطقه به این امر اختصاص داشت.
سابقه گمرک باجگیران به دوران قاجار میرسد. وقتی گمرکات ایران در مرز عشقآباد به بلژیکیها واگذار شد، گمرکی در هشت کیلومتری غرب باجگیران و در محل روستای «بردر» شهرستان قوچان ایجاد شد که پس از مدتی، محل گمرک به نزدیکترین نقطه مرز یعنی محل کنونی باجگیران انتقال یافت. اداره گمرکات با استخدام تفنگدارانی به دریافت حق گمرک که در گذشته به آن «باج» میگفتند، اقدام کرد تا کل منطقه به باجگیران شهره شود.
در فروردینماه ۱۳۷۵ و به دنبال فروپاشی شوروی سابق و استقلال کشور ترکمنستان بازارچهای مشترک بین ایران و ترکمنستان در نقطه صفر مرزی باجگیران و با حضور وزرای خارجه دو کشور افتتاح شد.
هدف از راهاندازی بازارچه مرزی باجگیران که با بازارچه گودان در ترکمنستان بهصورت مشترک و قرینه با غرفهها و سطح دسترسی یکسان فعالیت میکرد توسعه اقتصادی در منطقه بود که این امر تا سالیان سال بهطور چشمگیری در وضعیت اقتصادی و معیشتی مردم منطقه مؤثر بود و مشاهده صفهای چند کیلومتری خودروها برای ترانزیت کالا صحنههای تکراری آن روزگاران بود و به روایت اهالی در دوران فعالیت، روزانه تا ۳۰۰۰ نفر در آن مشغول به کار میشدند و بیش از ۳۵۰ تا ۴۰۰ گردشگر در آن به خرید کالاهای صادراتی از قبیل فرش، موکت، پلاستیک، کفش، پارچه و مصنوعات فلزی میپرداختند.
پس از مدتی این گذرگاه مرزی با مشکلاتی همچون افزایش ناگهانی تعرفههای گمرکی مواجه شد و در ادامه به دنبال تصمیمات یکطرفه ترکمنستان از ورود کامیونهای ترانزیت و حمل کالا از مرز باجگیران ممانعت و تنها به کامیونهای ایرانی با وزن کمتر از ۲۰ تن و با برخی محدودیتها اجازه تردد داده شد؛ اما این موضوع به اینجا ختم نشد و محدودیتها همچنان ادامه داشت بهگونهای که از ورود بیش از ۱۰ کامیون بهطور روزانه ممانعت شد. این امر نارضایتی بسیاری از مردم بومی منطقه که معاش خود را در گرو فعالیت مرز میدیدند به دنبال داشت و به همین دلیل بارها سفر مسئولان به این منطقه و قول پیگیری برای برطرف شدن مشکلات را شاهد بودند که همین وعدهها هم کورسویی از امید را برای مردم منطقه داشت و این در حالی بود که عبور و مرور مسافر و تجارت چمدانی از این مرز همچنان میسر بود.
اما باکمال تعجب نهتنها محدودیتها برطرف نشد بلکه پس از همهگیری بیماری منحوس کرونا به بهانه جلوگیری از شیوع این بیماری در کشور ترکمنستان مرز باجگیران از اسفندماه ۱۳۹۸ بهطور کامل مسدود و مرز باجگیران به روی مسافران هم بسته شد تا معبری که زمانی بهعنوان دروازه طلایی ارتباط ایران با آسیای میانه نامگرفته بود با رکود، سکوت و فراموشی روبهرو شود.
وعدههای بی سرانجام
محمدصادق معتمدیان استاندار سابق خراسان رضوی ۹ خردادماه سال گذشته در سفری دوروزه به شهرستان قوچان از شهر مرزی، بازارچه و گمرک باجگیران بازدید کرد. در گزارش منتشر شده در ایسنا یکی از غرفه داران خطاب به معتمدیان گفته بود که این بازارچه از سال ۹۸ به طور کلی تعطیل شده و همین امر نیز باعث شده ۱۲ میلیارد تومان جنس داخل غرفهها فاسد شود و ۴ میلیارد تومان نیز از غرفهداران ترکمن طلبکار هستند که کسی پاسخگو نیست.
در این دیدار تعطیلی ناگهانی مرز و عدم پایبندی به قانون توسط طرف ترکمن یکی از دیگر از مشکلات غرفه داران عنوان شده بود و غرفه داران مدعی بودند این مشکلات به مسئولان اعلام شده است اما تاکنون مشکل آنها برطرف نشده است.
به همین دلیل استاندار وقت خراسان رضوی برای رفع مشکلات شهر مرزی باجگیران دستوراتی صادر کرد همچنین در تماس تلفنی با رئیس سازمان راهداری و حملونقل جادهای پیگیر آخرین وضعیت و علت بسته بودن مرز باجگیران شد.
همچنین سید محمد حسینی معاون پارلمانی رئیسجمهور روز جمعه ۱۸ اردیبهشتماه سال جاری در سفری یکروزه به قوچان با اشاره به تعطیلی مرز باجگیران و رکود حاصل از آن گفته بود: در مجلس پنجم از نزدیک وضعیت این منطقه را بررسی کردیم اما الآن میبینیم که اینجا سوت و کور است. جایی که باید جای مبادله کالا باشد نباید اینچنین باشد.
وی معتقد بود که مرزهای ما نباید خالی از سکنه باشند بنابراین با کمک دولت و با زیرساختهایی که در کشور داریم باید علاوه بر مردم منطقه همه مردم را ترغیب کنیم تا در این مناطق کار کنند اما در حال حاضر در مرز باجگیران به دلیل مشکلاتی که در منطقه ایجاد شده آسیب فراوانی به اقتصاد مردم وارد شده و عدهای را مجبور به مهاجرت کرده است.
حسینی با اشاره به برقراری تماس تلفنی با ارباب خالص سفیر ایران در ترکمنستان در خصوص آخرین وضعیت مرز باجگیران اظهار کرده بود: طبق صحبتهایی که با سفیر ایران داشتیم گفته شد که علت تعطیلی مرز باجگیران سختگیریهای ویژه ترکمنستان در خصوص کروناست و حتی برای اتباع خود برای بازگشت به کشور مقررات سختگیرانهای دارد که بهتدریج این محدودیتها در حال رفع است. همچنین در گذشته به منظور مبادله کالا از طریق بازارچه نیز این کشور تقاضاهایی مطرح کرده که متأسفانه دنبال نشده است.
وی با یادآوری فعالیت سه مرز دیگر با کشور ترکمنستان بر لزوم تمرکز برای بازگشایی مرز باجگیران تأکید کرده و گفته بود با پیگیریهای لازم به دنبال آن هستیم تا با فراهم کردن تجهیزات لازم از ناحیه ما بهانهای دست آنها نباشد.
در این نشست معاون پارلمانی رئیسجمهور بررسی موضوع مرز باجگیران در گفتوگوی دوجانبه رئیسجمهوری اسلامی ایران با رئیسجمهور کشور ترکمنستان را وعده داد.
رضا حقیقی مدیر بازارچههای مرزی خراسان رضوی در گفتگو با یک رسانه تعطیلی بازارچه باجگیران را جزء رویکردهای کلی ترکمنستان در دوران پاندمی کرونا دانسته و معتقد بود: بازارچه مرزی باجگیران بیشتر یک بازارچه صادراتمحور بود و به همین دلیل، دولت ترکمنستان از ما انتظار داشت تسهیلات متقابلی را برای خرید از بازارچه گودان قائل باشیم؛ به همین دلیل این موضوع تا پیش از کرونا در دستور کار استان خراسان رضوی قرار داشت.
وی با اشاره به بازدید رئیس وقت سازمان توسعه تجارت از این بازارچه و دیدار با همتایان خود و انجام مذاکرات گفته بود: این موضوع همچنان از سوی سفارت ایران در عشقآباد پیگیری میشود و به محض اینکه ترکمنستان محدودیتهای خود را درباره کرونا کاهش دهد، برای بازگشایی بازارچه و توسعه تجارت با این کشور اقدام میکنیم.
مدیر بازارچههای مرزی خراسان رضوی اظهار امیدواری میکند با توجه به سفر رئیسجمهوری به ترکمنستان و تأکید او بر اجرای مفاد سند اجلاس امسال شاهد رفع موانع فعالیت مرز و بازارچه باشیم.
روایتی از چند تناقض
مرتضی مجردی سرپرست اداره ترانزیت راهداری و حملونقل جادهای خراسان رضوی ۱۵ دیماه سال گذشته در گفتگو با یک خبرگزاری با تأکید بر احداث زیرساختهای مناسب در بخش مسافری و باری در مرز باجگیران گفته بود: ترکمنستان دلیل اعمال محدودیت و عدم تردد ناوگان تجاری از مرز باجگیران را دلایل امنیتی عنوان کرده است.
وی احیای تردد تجاری از مرز باجگیران برای شرکتهای حملونقل و رانندگان کشور را بسیار مفید و بااهمیت دانسته و یادآوری میکند که اقدامات لازم شامل اجرای شیوهنامههای بهداشتی مقابله با شیوع کرونا و تأمین زیرساختهای مرزی برای بازگشایی پایانه مرزی باجگیران در شمال خراسان رضوی توسط این اداره کل انجام شده است.
اما علی آذری نماینده مردم قوچان و فاروج در مجلس شورای اسلامی در حاشیه بازدید سید محمد حسینی معاون پارلمانی رئیسجمهور از بازارچه مرزی باجگیران در اردیبهشتماه سال جاری در جمع مردم این منطقه مرزی گفته بود: طرف ترکمن مدعی است مرز و بازارچه باجگیران باز است و آنها تنها خواهان نصب تجهیزات بهداشتی برای مقابله با کرونا هستند که این تجهیزات به ۸۰۰ میلیون تومان اعتبار احتیاج دارد و باید با راهاندازی این تجهیزات این بهانه کوچک از طرف ترکمن گرفته شود.
این در حالی است که پیش از این عباسعلی صفایی سرپرست فرمانداری شهرستان قوچان در ۲۱ فروردینماه سال جاری در نشست خبری با اصحاب رسانه با اشاره به تعطیلی مرز باجگیران و برخی بهانهها برای بسته بودن مرز به دلیل کرونا اشاره کرده و در این نشست مدعی میشود طرف ترکمن ابتدا موضوع کرونا را مطرح کردند؛ اما مسئله اصلی طلب کشور ترکمنستان بابت گاز و اختلافنظر در قیمتها است و با توجه به پیگیریها طی چند مرحله گشایشی در زمینه باز شدن مرز رخ نمیدهد.
وی اظهار میکند: در حال حاضر محدودیتهای کرونایی مطرح نیست. اکیپهای بهداشتی در مرز مستقر بوده و تنها ترددهای دیپلماتیک در جریان است که اخیراً نیز دیپلماتهای هندی عبور داشتند و مسئله تعطیلی مسافری باید در سطح وزارت امور خارجه پیگیری شود.
فتحی که ناکام ماند
در نهایت اول خردادماه سال جاری بر اساس اطلاعیه منتشر شده از روابط عمومی دفتر نماینده مردم قوچان و فاروج در مجلس شورای اسلامی خبری مبنی بر فعالیت مجدد مرز باجگیران منتشر شد.
در متن این خبر آمده بود که پیرو پیگیریهای رسمی علی آذری نماینده مردم مهربان شهرستانهای قوچان و فاروج از سید ابراهیم رئیسی ریاست جمهور جهت بازگشایی مرز گمرکی با اصالت باجگیران، معاون وزیر خارجه کشور ترکمنستان و هیئت همراه در سفر به باجگیران در محل پایانه مرزی این شهر ضمن تشکر از پیگیریهای جدی اخیر مسئولان پارلمانی و اجرایی ج.ا.ا، خبر بازگشایی بازارچه مسافری و ترانزیت باجگیران را از ابتدای ماه ژوئن [۱۱ خردادماه امسال] دادند.
با اعلام این خبر موجی از امید و شادمانی در دل مرزنشینان باجگیران نشست اما مرز باجگیران برخلاف وعدههای داده شده بازگشایی نشد.
این خلف وعده باعث شد تا یکی از کانالهای تلگرامی شهر مرزی باجگیران با اعلام نارضایتی از شرایط موجود بنویسد: امروز چهارشنبه مورخه ۱۴۰۱.۳.۱۱ روزی بود که طبق وعدههای داده شده باید شاهد بازگشایی مرز فراموششده باجگیران باشیم اما مرز باز نشد. مرزنشینان باجگیران به وعدههای پوچ و توخالی مسئولان کشور مقابل (ترکمنستان) عادت دارند اما این بار ظاهراً با دفعات قبل فرق میکرد، زیرا با توجه به جلسهای که در پایانه مرزی باجگیران برگزار شد برخی از مسئولان با جدیت اعلام کردند که امروز مرز باجگیران باز خواهد شد اما تاکنون چنین اتفاقی رخ نداده است. اهالی مرزنشین باجگیران غریب به چندین سال است که چشم به بازگشایی مرز دوختهاند و با امید بر اینکه یک روز مرز بازگشایی خواهد شد بیصبرانه منتظر روز سرنوشتساز یعنی بازگشایی مرز خواهند ماند.
به همین دلیل از جواد جعفری ناظر گمرکات خراسان رضوی علت عدم بازگشایی مرز باجگیران علیرغم اعلام تاریخ ۱۱ خردادماه را جویا شدیم.
جعفری اینگونه مطرح میکند: طبق اعلامیه کشور ترکمنستان بازگشایی مرز فقط مربوط به مرز سرخس آن هم مربوط به تردد کامیونهای ترانزیتی است که قصد عبور از خاک ترکمنستان را دارند اما شرایط مرز برای کالاهایی که به مقصد ترکمنستان میرود، طبق روال گذشته بوده و تغییری نداشته است.
وی افزود: موضوع بازگشایی مرز باجگیران پیگیری میشود و گمرک آمادگی کامل دارد در صورت بازگشایی مرز در بخشهای مسافری و تجاری خدمات ارائه دهد اما بازگشایی مرز منوط به تصمیم کشور ترکمنستان است و اعلام زمان برای بازگشایی مرز باجگیران امکانپذیر نیست چون طرف مقابل در این زمینه قابل پیشبینی نیست.
به دلیل تعطیلی بازارچه مرزی متأسفانه بخش زیادی از شهر خالی از سکنه شده است و اهالی با چالشهای زیادی در زمینه اشتغال و گذران زندگی مواجه شدهاند. چالشهایی که بر محرومیتهای منطقه اضافه شده و بسیاری از اهالی این منطقه مرزی و صعبالعبور به ویژه جوانان را ناچار به مهاجرت به دیگر نقاط کشور کرده است.
یکی از اساسیترین و مهمترین نیاز افراد هر جامعه، احساس امنیت است. این مسئله برای تمامی افراد یک کشور، به ویژه برای شهرهای مرزی آن دارای اهمیت بسیاری است. زندگی در شهرهای مرزی به دلیل قرار گرفتن در موقعیت استراتژیک، دارای تفاوت بسیار زیادی با سایر شهرها و نیازمند توجه بیشتر نسبت به سایر نقاط است. همچنین لازم است تا حفاظت، حراست و پاسداری از مرزها و جلوگیری از خالی از سکنه شدن آنها در کانون سیاستگذاری کشور قرار گیرد.